โรคมะเร็งถือเป็นสาเหตุอันดับต้น ๆ ของการเสียชีวิตของประชากรไทยตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน จากสถิติพบว่าโรคมะเร็งท่อน้ำดี ติดอันดับ 1 ใน 5 ของชนิดมะเร็งที่พบบ่อยที่สุดในคนไทย ในแต่ละปี มีรายงานพบผู้เสียชีวิตด้วยโรคมะเร็งท่อน้ำดีกว่า 15,000-20,000 ราย ซึ่งก่อให้เกิดความสูญเสียทางเศรษฐกิจและสังคมเป็นอย่างมาก โดยสาเหตุหลักของการเกิดโรคดังกล่าวมาจากโรคพยาธิใบไม้ตับ ที่มักจะมาพร้อมกับพฤติกรรม การรับประทานปลาเกล็ดขาววงศ์ ปลาตะเพียนดิบ ซึ่งเป็นวงศ์ปลาที่พบมากในแม่น้ำ ปลาวงศ์นี้จึงเป็นที่นิยมบริโภคกันมากในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ศ.นพ.ณรงค์ ขันตีแก้ว
กรมควบคุมโรคพบว่า ประชาชนที่อาศัยอยู่ในบางหมู่บ้านในภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีอัตราความชุกของโรคพยาธิใบไม้ตับสูงถึงร้อยละ 85 ศ.นพ.ณรงค์ ขันตีแก้ว ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยมะเร็งท่อน้ำดี มหาวิทยาลัยขอนแก่น เผยสถิติว่า “คนภาคตะวันออกเฉียงเหนือกว่า 20 ล้านคนติดโรคหรือเคยติดโรคพยาธิใบไม้ตับกว่า 6 ล้านคน อีกทั้งความเชื่อผิด ๆ ที่ว่า การบีบมะนาวหรือใส่มดแดงปรุงในอาหารดิบจะสามารถฆ่าเชื้อและทำให้อาหารสุกได้ เป็นอีกหนึ่งสาเหตุใหญ่ที่ทำให้คนในพื้นที่มีความเสี่ยงสูงในการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับที่อาจพัฒนากลายเป็นมะเร็งท่อน้ำดีในที่สุด เราได้ร่วมมือกับหลายหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนในการริเริ่ม ‘โครงการวิจัยความตระหนักเกี่ยวกับโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีของประชาชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือโดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน’ ขึ้นมา โดยหัวหน้าโครงการวิจัยคือ ผศ.ดร.สัมพันธ์ ถิ่นเวียงทอง คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น เพื่อขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืน”
สำหรับโครงการดังกล่าว ทางสถาบันวิจัยมะเร็งท่อน้ำดี และคณะศึกษาศาสตร์มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้ร่วมมือกับ บริษัท เชฟรอนประเทศไทยสำรวจและผลิต จำกัด และศูนย์ภูมิภาคว่าด้วยสะเต็มศึกษาขององค์การรัฐมนตรีศึกษาแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (SEAMEO STEM-ED) ภายใต้การสนับสนุนจากโครงการ Chevron Enjoy Science: สนุกวิทย์ พลังคิดเพื่ออนาคต ที่มุ่งผลักดันส่งเสริมการเรียนรู้ด้านสะเต็ม (STEM) ทั้งในห้องเรียนและนอกห้องเรียน รวมถึงด้านวิทยาศาสตร์สุขภาพ เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิต ด้วยงบประมาณสนับสนุน500,000 บาท รวมถึงมีงบประมาณสมทบจากโครงการวิจัยหลักสูตรเกี่ยวกับโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีไปใช้ในโรงเรียน 190,000 บาท และสถาบันวิจัยมะเร็งท่อน้ำดี 215,500 บาท สำหรับการดำเนินงานใน 3 ระยะ ได้แก่ การประกวดหนังสั้นและสปอตโฆษณา การทำค่ายเยาวชนสะเต็มศึกษาพาชีวีมีสุก (สุข) และนิทรรศการชีวสุกใสห่างไกลโรคพยาธิใบไม้ตับ
ทั้งนี้ สำหรับกิจกรรมในโครงการระยะที่ 1 ได้เปิดให้นักเรียนมัธยมศึกษาตอนปลายและอาชีวศึกษาส่งหนังสั้นและสปอตโฆษณาเข้าประกวด โดยมีประชาชนในกลุ่มตัวอย่างเป็นผู้รับชม เพื่อศึกษาความตระหนักเกี่ยวกับโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อนํ้าดีของประชาชนก่อนและหลังร่วมกิจกรรม
กระบอกเสียงเล็กๆ สู่ผลลัพธ์ที่ยิ่งใหญ่
การวัดผลงานวิจัยในด้านการตระหนักรู้เรื่องโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี ได้วิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงทั้งก่อนและหลังของของเด็กๆ ที่ร่วมประกวด และประชาชนกลุ่มตัวอย่างใน 3 ด้าน ได้แก่ ด้านความรู้ก่อนและหลังเข้าร่วม ด้านความเชื่อและการรับรู้ และด้านการปฏิบัติตน โดยพบว่าจากก่อนหน้าที่ไม่ทราบถึงข้อมูลต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นสาเหตุของโรค หรือความเชื่อผิดๆ เรื่องการฆ่าเชื้อด้วยมะนาว เราได้เห็นการเปลี่ยนแปลงจากการสัมภาษณ์หลังกิจกรรมว่า ทั้งเด็กและประชาชนที่เข้าร่วมกิจกรรม มีความตั้งใจที่จะปรับพฤติกรรมการกินที่ต่างออกไปจากวิถีแต่ก่อน และพร้อมถ่ายทอดข้อมูลดังกล่าวให้คนรอบตัวได้ตระหนักถึงความเสี่ยงที่มาจากพฤติกรรมการบริโภคอาหารดิบนี้
การประกวดดังกล่าวเป็นเพียงแค่จุดเริ่มต้นของการสร้างความตระหนักรู้ออกไปยังวงกว้าง แต่ทำให้เราได้เห็นความสำเร็จเล็กๆ ที่จะเข้าใกล้การเปลี่ยนแปลงวิถีการบริโภค โดยสามารถรับชมหนังสั้นและสปอตโฆษณาของน้องๆ ผู้ชนะการประกวดได้ที่ https://youtu.be/r3_J_5BUox8 สำหรับหนังสั้น และ https://youtu.be/MgXpDTSD00Yสำหรับสปอตโฆษณา
เพราะเชื่อว่าการศึกษาเป็น “ภูมิคุ้มกันโรค” ที่ดีที่สุด
นางสาวพรสุรีย์ กอนันทา
“การสนับสนุนโครงการวิจัยความตระหนักเกี่ยวกับโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีในระยะ 1 ถือเป็นก้าวแรกในการสร้างความตระหนักรู้ผ่านการศึกษาและสนับสนุนการสร้างพฤติกรรมสุขภาพที่ถูกต้อง ซึ่งเรียกได้ว่าเป็นการบูรณาการการศึกษาด้านสะเต็มอย่างแท้จริงที่ทำให้ผู้เข้าร่วมโครงการได้เรียนรู้ถึงโรคดังกล่าว ผ่านการสืบเสาะหาความรู้ พัฒนาทักษะการวิจัย พร้อมคิดเชิงวิพากษ์และนำเสนอแนวทางการแก้ไขปัญหาจากกระบวนการผลิตสื่อ ซึ่งเป็นแก่นแท้ของการศึกษาด้านสะเต็มที่เชฟรอนให้การสนับสนุนมาโดยตลอดภายใต้การดำเนินโครงการChevron Enjoy Science” นางสาวพรสุรีย์ กอนันทา รองประธานกรรมการบริหาร ฝ่ายกิจการองค์กร บริษัท เชฟรอนประเทศไทยสำรวจและผลิต จำกัด กล่าว
ทั้งนี้ ในระยะต่อไปของโครงการฯ จะยังคงมุ่งเน้นการสร้างความตระหนักรู้ผ่านการศึกษาและเยาวชน เพื่อเป็นกระบอกเสียงสำคัญสู่การรับรู้ในวงกว้างของโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี และนี่เป็นอีกหนึ่งความตั้งใจของเชฟรอน ที่พร้อมเดินหน้าสร้างความเปลี่ยนแปลงผ่านการศึกษาและสร้าง “ภูมิคุ้มกันที่ดีที่สุด” ให้กับเยาวชน ชุมชน ไปจนถึงประเทศของเราได้อย่างยั่งยืน
